DAO’suzlaştıramadıklarımızdan mısınız?
Eğer kriptoyla biraz haşır neşir olduysanız DAO kavramıyla karşılaşmışsınızdır. DAO, bir yönetişim biçimi olmakla beraber uzun yıllardır merkeziyetsiz uygulamalar (decentralized applications) için kullanılmakta. DAO’nun ne olduğunu bu yazıda detaylı anlatmayacağım, internette onlarca kaynak var. Bu yazımızda DAO’nun tam olarak neden var olduğunu, DAO’ların eksik yanlarını ve DAO’suz bir yönetişim nasıl kurabileceğimizi konuşacağız. Yazımızda Uniswap’ın evriminden, Arbitrum ve Optimism’den ve Safe (Eski adıyla Gnosis Safe’ten) bahseceğim. Buradaki örnekler web3 özelinde projelerin ürünlerinin nereye evrildiğini konuşacağız.
Buradaki yazı, Variant’ın Founder Fellowship’inde bir eğitim aldığım sırada öğrendiğim bir konu hakkında yazdığım bir deneme olacak. Henüz ders açık şekilde paylaşılmadı, paylaşılınca eklerim.
Neden bir yönetişime ihtiyacımız var?
İnsanlar arasında yapılan hiçbir sözleşme (bu sözleşme, bir alış satış anlaşması da olabilir -devletin insanlar arasındaki bir sözleşme olduğunu varsayarsak-devlet de olabilir ve hatta bir kira sözleşmesi dahi olabilir.), dünyadaki tüm durumları öngöremez. Bu yüzden dünyadaki tüm sözleşmeler çeşitli durumlar için karar verme mekanizmalarına ihtiyaç duyar. Bu durum ekonomi ve hukukun alanına giren legal kontrat teorisinin ana ilgi alanını oluşturur.
İnsanlar arasında yapılan sözleşmeler gibi kriptodaki akıllı sözleşmeler de dünya üzerindeki her durumu öngörerek dizayn edilemediğinden bir yönetişime ihtiyaç duyar. Örneğin sözleşmedeki potansiyel bir açığı düzeltme ihtiyacı duyulması durumunda sözleşmenin nasıl güncellenebileceği veya sözleşme aracılığıyla yaratılan değerin bir kısmının sözleşme sahiplerine (token holderleri) nasıl dağıtılacağı konusu gibi durumları sözleşmeye kodlayabilmek mümkün değildir. Bu yüzden gerçek hayatta olduğu gibi blok zincirlerde yaşayan sözleşmelerde (en azından büyük kısmında) bir yönetişim — karar mekanizması- ihtiyacı doğar. Fark ettiyseniz az önce büyük bir kısmında yönetişim ihtiyacı duyuyor demiştim çünkü kriptoda dünyadaki her olasılığı öngörerek en baştan basit ve deterministik olacak şekilde dizayn edilmiş sistemler de mevcut. Bu sistemlerin diğerinden farkı DAO’lara daha az ihtiyacı olmasıdır. Bu iki sistemin arasındaki fark, Tamamlanmış (Complete) ve Tamamlanmamış (Incomplete) sözleşme teorisiyle daha detaylı anlatılabilir. Gelin biraz daha detayına inelim:
Özetle; Sözleşmeler, dünyanın her türlü değişkenini önceden tahmin edemez. Bu nedenle, neredeyse tüm sözleşmeler tamamlanmamıştır, bazıları diğerlerine göre daha eksiktir. Tamamlanmamış sözleşmeler, yeniden müzakere ve üçüncü taraf arabuluculuğuna dayanır. Bu, karar alma sistemlerinin gerekliliğini ortaya koyar.
Tamamlanmış (Complete) ve Tamamlanmamış (Incomplete) Sözleşmeler:
Tamamlanmış sözleşmeler;
- Basit ve deterministiktir. Yani sistemde rastgelelik “neredeyse” bulunmaz.
- Güven minimize edilmiştir. Yani sistemin doğru çalışması için kullanıcıların duyması gereken “güven” minimize edilmiştir.
- Değiştirmek çok zordur. Ethereum örneğinden bakalım; Merge gibi bir güncelleme tam 4 yıl sürmüştü. Bunun asıl sebebi sistemi basit ve deterministik tutma istekleriydi. Bu yüzden Ethereum ve Bitcoin gibi ürünlerde sistem olabildiğince basit tutulmaya çalışılır.
- Merkeziyetsizdir. Buradaki merkeziyetsizliğin tanımı durumdan duruma değişebilir ama Uniswap örneğinden bakacak olursak, Uniswap’ın herhangi bir versiyonunda yükseltilebilir (DAO kontrolünde) kontratlar bulunmamaktadır. (Fee switch’i bir köşede tutuyor ve istisna olarak kabul ediyorum.) Bu yüzden Uniswap Ethereum kadar merkeziyetsizdir ve yine bu yüzden Uniswap’a karşı açılmış davalarda Uniswap rahatlıkla ürününü savunabilmiştir.
- Otomatik bir şekilde çalışır. Ethereum örneğinden bakalım: Ethereum şu anda bir oyun teorisine bağlı olarak çalışır. Bu oyun teorisi önceden -tüm olasılıklar hesaba katılarak- dizayn edilmiş olduğundan 3.parti aktörlerin müdahalesi olmadan da çalışabilmekte.
Tamamlanmamış sözleşmeler
- Komplekstir. Basit sistemler üzerinde inovatif ürünler yapmak neredeyse imkansızdır. Ethereum tek başına hiçbir amaca hizmet etmemektedir, onu kullanılabilir kılan üzerindeki kompleks uygulamalardır. Bu uygulamalar kompleks olduğundan öngörülebilirliği çok zordur. Bu yüzden neredeyse tamamının arkasında merkeziyetsiz bir yönetişim mekanizması bulunur (DAO). Geçtiğimiz günlerde duyurulan Maker DAO’nun kendi zincirine geçme isteğinin ana sebebi de buydu.
- Dinamik girdilere ihtiyaç duyar.
- Bir yönetişim mekanizmasına ihtiyaç duyar. Maker örneğinden bakalım. Maker bir borç alıp verme platformudur. Eğer Maker’in borç havuzlarını kullanarak bir uygulama geliştirmek isterseniz bunun DAO onayından geçmesi gerekir, inovasyonlar mümkündür fakat insan koordinasyonu ve DAO onayı gerektirir. Bu yer yer merkeziyetsizliği tehdit eder ve otomasyonu öldürür.
Tamamlanmış sistemler inovasyonları kısıtlıyorken Tamamlanmamış sistemler buradaki merkeziyetsizliği tehdit edebiliyor. Yıllardır bu konudaki ana yaklaşım; Incomplete sistemlerin arkasındaki yönetişim sistemini geliştirmekti. Bu konuda sahipliği dağıtmak, farklı yönetişim mekanizmaları oluşturmak (Rage Quit vs) gibi birçok yenilik denense de yönetişim her zaman ürünün en temelinde yer almaya devam etti. Günümüzde bu durum farklı bir yere evriliyor.
Tamamlanmış sistemlerin üzerinde Tamamlanmamış sistemler inşa etmek: Uniswap V4.
Uniswap yönetişimi en minimize etmiş, yönetişimi minimize etmek konusunda (DAO minimization) diğer merkeziyetsiz uygulamaların çok daha ötesinde olan bir protokoldür. Bu kulağa hoş gelse de bu yapı, Uniswap’ın inovasyon yapmasını zorlaştırıyor çünkü halihazırdaki sistem değiştirilemez olduğundan her yaptıkları yeni sistem öncekinden tamamen bağımsız olmakta. Uniswap’ın v4'e kadar gelen süreçteki değişimine kısaca bakalım:
Uniswap v1 (2018)
- İlk sürüm. Otomatik piyasa yapıcısı (AMM) modelini kullanarak likidite sağlayıcıları için basit bir token değişimi mekanizması sunmuştur.
- Sadece ETH ve ERC-20 tokenleri arasında değişim yapılabiliyordu.
Uniswap v2 (2020)
- Daha esnek. Herhangi iki ERC-20 tokeni arasında doğrudan değişim imkanı sunmuştur, bu nedenle ETH’yi ara token olarak kullanma zorunluluğu ortadan kalkmıştır.
- Oracle’lar eklenmiştir, bu sayede daha güvenli fiyat bilgisi sağlanmıştır.
Uniswap v3 (2021)
- Konsantre likidite özelliği getirilmiştir.
- Daha düşük gaz ücretleri ve daha iyi sermaye verimliliği sağlamak için yapısal iyileştirmeler içermektedir.
Her yenilik öncekinden farklı bir sözleşme oluşturularak getirildi şimdiye kadar ama görünen o ki Uniswap v4 bunun ötesine geçmek istiyor.
Uniswap V4
Uniswap V4; V3 benzeri, temel, basit ve değiştirilemez akıllı kontrat yapısıyla geliyor. Akıllı kontrat yani asıl güvenliğin alındığı yer tamamen tamamlanmış şekilde dizayn ediliyor. Bu dizayn, sistemin otomatik , yönetişime ihtiyaç duymayacağı şekilde çalışmasına olanak sağlıyor. Bu tamamlanmış (complete) sistemin üzerinde, Uniswap Hooks denen tamamlanmamış (incomplete) yapılar sunuyor. Bu yapılarla geliştiriciler Uniswapta yer alan likiditeye giden yolu diledikleri gibi programlayabiliyorlar. Burada tamamen açık bir market oluşuyor diyebiliriz. Hooks ile geliştiricler; sadece KYC ile ulaşılabilen havuzlar, limit emirle ulaşılan havuzlar veya MEV korumalı havuzları inşa edebiliyor. Sistemin tamamlanmış ana kemiği en temelde otomatik bir şekilde ilerlerken, sistemin üstündeki inovatif, tamamlanmamış parçalar izne tabii olmayan şekilde geliştirilebiliyor.
Uniswap bu konuda ilk adımı atıyor gibi görülse de — benim fikrime göre- tek örnek değil. Ethereum PBS ve Rolluplar ile, Safe Plugin yapısıyla benzer mimarilere evrilmekte.
Tamamlanmış sistemler üzerindeki Tamamlanmamış sistemler:
- Otomasyon en merkezde yer alır, insanlar köşeleri doldurur.
- Ürünün ana parçası tamamlanmış ve otomatik olarak kalır.
- Modüler parçalar sunarak; ana katman üzerinde, ana katmandaki boşlukları dolduracak merkezi & merkeziyetsiz aktörleri ana katman üzerinde inovasyon yapmaya teşvik eder.
AAVE (Incomplete — tamamlanmamış sisteme örnek) : Aave’de “neredeyse her şey” DAO tarafından karar veriliyor.
Uniswap V4: Hooklar izne tabii değil ve buradaki free market, hangi hook’un en çok kullanılacağını belirliyor.
Ben de kriptonun geleceğinin bu gibi sistemler tarafından oluşturulacağını düşünmekteyim ve Clave ‘de product researcher olarak günün sonunda evrileceğimiz yapıyı benzer buluyorum. Yazıyı daha uzatmamak adına burada bitiriyorum, Twitter hesabımdan örnekler paylaşacağım.
Ayrıca ITU Blockchain olarak da çeşitli protokellerin yönetişimlerinde aktif rol oynuyoruz. Paylaşılan teklifleri (proposal) delegasyon takımımız içerisinde araştırıyor ve bu tekliflere nasıl tepki vereceğimize karar veriyoruz. Ayrıca teklifi destekleme veya desteklememe kararımızın nedenselliğini içeren raporları da hem yönetişim forumlarında hem de Twitter hesabımızda ayrıntılı flood olarak yayınlıyoruz. DAO’ların yönetimin geleceğinde kesinlikle aktif bir şekilde yer alacağına inanıyoruz ve biz de bu vizyona şimdiden katkı sağlıyoruz.
Okuduğunuz için teşekkürler.
Kaynaklar: https://www.jstor.org/stable/765017
